علایم و درمان اختلالات حس عمقی(کم حسی و بیش حسی)

علایم و درمان اختلالات حس عمقی(کم حسی و بیش حسی)

همه ما گیرنده‌های حسی در عضلات خود داریم که بدون نگاه کردن به اجزای بدن خود به ما ‌می‌گویند که آنها در کجا قرار دارند. به این گیرنده ها گیرنده های حس عمقی میگویند.در این مقاله به علایم و درمان اختلال های در این حس میپردازیم

تعریف و مقدمه

حس عمقی به ما اطلا عاتی در مورد این که ما چگونه حرکت میکنیم و اندام ما در ارتباط با بدن مان کجا هستند میدهد. هدف اصلی حس عمقی فراهم کردن آگاهی از وضعیت بدن برای کمک به کنترل حرکتی و برنامه ریزی حرکتی است. گیرنده های عمقی در عضلا ت، مفاصل، لیگامانها ، تاندونها و بافت رابط هستند. این گیرنده ها بصورت پیوسته پیامهایی به مغز در مورد وضعیت بدن ما حتی زمانی که حرکت نمیکنیم ارسال میکنند.

سیستم حس عمقی در عضلات و مفاصل ما قرار دارد. این حس باعث می‌شود که فرد از بدن خود آگاهی پیدا کرده و نیرو و فشار وارده را تشخیص و کنترل می‌‌کند. همچنین سیستم حس عمقی  نقش مهمی در کنترل و ‌نظارت بر پردازش حسی دارد زیرا داده‌های ورودی حس عمقی ‌می‌تواند در کنترل پاسخ‌ها به محرک‌های حسی کمک کند.

►در هر زمان سیستم حس عمقی اطلاعاتی را درباره ی موارد زیر به مغز می فرستد:

1 . محل مفصل و قسمت های مختلف بدن

2 . حرکات مفاصل و عضلات

3 . فشار بر پوست و بافت های زیرین

4 . درجه حرارت

5 . احساس درد در مفاصل

 

این اطلاعات به کودکان کمک می کنند که ناخودآگاه مقدار دقیق نیروی مورد استفاده برای پرتاب یک توپ بیسبال، سرویس زدن در والیبال، تعادل روی کفش اسکیت، گرفتن مداد، نوشتن، نقاشی کردن و حتی صاف نشستن روی صندلی را تشخیص دهند.

 

سیستم حس عمقی برای حفظ تعادل و وضعیت قائم بدن او با سیستم دهلیزی و بینایی به طور همکار عمل می کند. این سه سیستم آن قدر با ظرافت با یکدیگر در ارتباطند که وقتی یک سیستم کار نمی کند، دو سیستم دیگر می توانند اطلاعات کافی برای حفظ موقعیت بدن در وضعیت قائم را برای مغز فراهم کنند.

اهمیت سیستم عمقی

1. بهبود عملکرد حس عمقی در کودکان موجب ارتقاء مهارت های حرکتی درشت و ظریف می شود.

2. واکنش های تعادلی و حفاظتی در کودک بهبود پیدا می کند.

3. توجه و تمرکز کودک را افزایش می دهد و بنابراین کودک به آسانی یاد می گیرد.

علایم و نشانه های مشکلات حس عمقی

عدم تعادل یکپارچگی حس عمقی به دو صورت دیده میشود:

1.حساسیت بیش از اندازه طبیعی نسبت به محرک¬ها (بیش حسی)

2. حساسیت کمتر از اندازه طبیعی نسبت به محرک¬ها (کم حسی) دیده می¬شود.

حساسیت بیش از حد یا بیش حسی

1.  در خوردن غذاهایی که بافت سفت دارند مشکل دارد
2.   تنبل و دست و پا چلفتی و حتی بی حال به نظر می آیند.
3.  استفاده از پله برایشان سخت است.
4.  از مکان های شلوغ و پر جمعیت بدشان می آید.
5.  علاقه به فعالیت های حرکتی ندارند.
6. از مکان های کوچک و باریک خوشش نمی آید.
7.  از لمس شدن بدش می آید.

عدم حساسیت یا کم حسی (حس جویی)

1. از محکم بغل شدن (یا محکم بغل کردن دیگران) لذت می برند.
2. علاقه به گاز گرفتن، لگد زدن، ضربه زدن و کوبیدن پا به زمین
3. جویدن اشیا مثل آستین لباس، مداد و انگشتان
4. هنگام بازی با همسالان، نیروی زیادی وارد می کنند و در نتیجه باعث آزار آنها می شوند
5. کوبیدن دست ها به هم یا به اشیا
6.  علاقمند به پوشیدن لباس های تنگ
7.   دندان قروچه
8.   محکم یا شل گرفتن مداد به هنگام نوشتن
9.  انجام بازی‌های “خشن”
10.  تحرک زیاد به هنگام نشستن و انجام‌ کارهای نوشتاری
11. دائما در حال دویدن، بالا و پایین پریدن و برخورد با اشیاء هستند.

چند فعالیت شایع در کودکان با مشکلات حس عمقی به همراه دلایل و راهکارهای جایگزین:

پریدن و بال بال زدن

این فعالیت احساس خوب و آرام بخشی به کودک می¬دهد، داده¬های وستیبولار شدیدی را وارد می¬کند، تماس با زمین اطلاعاتی را فراهم می¬کند که کودک بداند بدن او کجا قرار دارد و از کجا به کجا ختم می¬شود، به مغز کودکی که به داده های حسی کم پاسخ میدهد، داده¬هایی را وارد می¬کند تا بتواند آنها را درک بکند، عضلاتی که به فرد توانایی پریدن می¬دهند را به کارانداخته وگیرنده های آن هارا تحریک می کند تا اطلاعات مورد نیاز را به مغز مخابره کند.

 

  گاز گرفتن و کوبیدن سر:

ممکن است کودک با گاز گرفتن یا ضربه زدن با سر بخواهد نیازهای خود را برای دریافت داده¬های قوی حس عمقی را پاسخ دهد.

جهت جایگزینی:

استفاده از قطعات پلاستیکی قابل جویدن، شیرینی¬ها و غذاهای جویدنی مناسب 

 پریدن به سمت دیوار:

یکی از رفتارهای غیر قابل قبولی می¬باشد که ممکن است منجر به آسیب دیدن کودک شود. زیرا با این کار داده هایی قوی به عضلات و مفاصل او وارد می¬شود.

 ضربه زدن و هل دادن:

ضربه زدن و هل دادن نوع دیگر از رفتارهای مرتبط با مشکلات حس عمقی می¬باشند. که ممکن است سبب آسیب رساندن کودکان دیگر شوند. چنین کودکی ممکن است نداند که این رفتارها ممکن است باعث احساس بدی در دیگران شوند. بسته به نیاز کودک برای دریافت نوع داده¬های وارده به مفاصل خود¬، ممکن است او درک کمی از این که دستان خود را چقدر محکم و یا چقدر سریع حرکت می دهد داشته باشد. او همچنین ممکن است درتخمین فاصله میان آن چه که به آن نیرو وارد می کند نیز مشکل داشته باشد. درنهایت ممکن است یک لمس عادی از طرف او به سقلمه به یک هل دادن و درنهایت هل دادن به ضربه زدن دیگری تبدیل شود.

جهت جایگزینی:

1.فشار دادن دست والدین علیه دست خود

2. فرغونی راه رفتن

3.  مشت کوبیدن به کیسه¬هایی شنی با دستکش

4.کشتی گرفتن

 

 تاب خوردن و غلتیدن:

مانند کودکانی که مشکلات وستیبولار دارند، کودکانی که مشکلات مربوط به حس عمقی و وستیبولار را باهم دارند نیز برای دریافت اطلاعات به عضلات و مفاصل خود، از تاب خوردن شدید به عقب و جلو در حالت¬های نشسته، ایستاده¬، پهلو به¬ پهلو و زمانی که دراز کشیده¬اند، لذت می¬برند. همچنین غلتیدن در سطوح مختلف برای آنها لذت بخش می¬باشد. برای جایگزین کردن این حرکات، میتوان در خانه از صندلی گهواره¬ای و در نبود ان از یک پتو محکم برای تاب دادن کودک استفاده کرد.

 

مکیدن انگشت و شست:

این عمل برای دهان انبوهی از داده¬های لامسه فراهم آورده و همچنین داده¬های حس عمقی را به مفاصل انگشتان و دست ارائه می دهد. جهت جایگزین کردن می¬توان از خوراکی¬هایی از قبیل آدامس یا آب نبات چوبی استفاده کرده.استفاده از یک نوار چسب یا نوار پلاستیکی ضد آب روی انگشت کودک نیز میتواند مانع از مکیدن کودک شود.

علت مشکلات حس عمقی

در مبحث سبب شناسی، طیف وسیعی از علل از عوامل ژنتیکی گرفته تا عوامل محیطی قابل بررسی هستند.

در اکثریت اختلالات عصب تحولی از جمله اختلال اتیسم، بیش فعالی و… ما شاهد بروز مشکلات در حس عمقی نیز هستیم. همچنین در سندورمها اعم از سندروم داون این اختلال ممکن است بروز یابد.

عوامل محیطی از جمله نحوه زایمان و شیوه های فرزند پروری می تواند زمینه ساز بروز این اختلال باشد.

 

ارزیابی حس عمقی

ارزیابی حس عمقی باید در کلینیک های کاردرمانی و توسط کاردرمانگران انجام شود.که درباره حس عمقی ،ارزیابی کلینیکی ان میتواند شامل موارد زیر باشد:

1. مسائل مربوط به تعادل، مانند مشکل ایستادن روی یک پا یا زمین خوردن مکرر هنگام راه رفتن یا نشستن

2.  حرکات ناهماهنگ (آتاکسی) مانند عدم توانایی راه رفتن در یک خط مستقیم، یا مشکل رسیدن به هدف مشخص.

3.اجتناب از انجام برخی فعالیت ها مانند بالا رفتن از پله ها یا راه رفتن روی سطوح ناهموار به دلیل ترس از زمین خوردن.

4.   آزمون های reaching مانند finger to noise

5. آزمون تعادل ستاره

6.  آزمون های هماهنگی اندام فوقانی).هماهنگی کلی)

7. دست و پا چلفتی بودن مانند افتادن های ناشیانه یا برخورد با وسایل و اشیاء

8. کنترل ضعیف تنه مانند خم شدن یا قرار دادن وزن اضافی روی میز برای تعادل هنگام نشستن.

9. مشکل در تشخیص سطح مناسب قدرت عضلات برای انجام یک کار (به عنوان مثال: فشار دادن بیش از حد قلم هنگام نوشتن یا عدم توانایی اندازه گیری نیروی لازم برای برداشتن یک شی)

چند آزمایش بالینی وجود دارد که کاردرمانگران می توانند برای ارزیابی حس عمقی بسته به نوع بدن که ارزیابی می شود ، استفاده کنند.

1. تست رومبرگ

2.   تست هیل توشین

3.  تست finger to noise

درمان

درمان مشکلات حس عمقی به وسیله گروهی از فعالیت های حسی که به رژیم حسی معروف هستند و توسط کاردرمانگر حسی انجام می گیرد محقق می شود. همچنین فرایند کاردرمانی ادراکی حرکتی و بازی درمانی نقش کلیدی در درمان مشکلات حس عمقی ایفا می نماید.

از آنجایی که خانواده، نقش مهم و پررنگی در پیشبرد اهداف درمانی ایفا می نماید، آموزش خانواده در جهت تعدیل محرکهای محیطی و تثبیت فرایند درمانی در منزل از اهمیت به سزایی برخوردار است

فعالیت ها و بازی ها جهت تعدیل حس عمقی

لازم به ذکر است در مواردی که شدت اختلال و مشکل زیاد باشد، مراجعه به کاردرمان حسی امری لازم بوده و تمرین در خانه به تنهایی جوابگوی نمی باشد اما در صورت خفیف بودن این مشکلات میتوان از فعالیت های زیر استفاده کرد:

1.         خزیدن داخل تونل

2.         غلت زدن و پیچیدن داخل پتو

3.         بازی با اسکوتر برد در حالت خوابیده به شکم

4.         وزن اندازی بر اندام ها

5.         افتادن روی بالش های طبقاتی

6.         راه رفتن مثل حیوانات

7.         فشار دادن اشیا

8.         حمل وسایل سنگین

9.         انواع پریدن

10.       لی لی کردن

11.       راه رفتن خرسی

12.       راه رفتن قورباغه ای

13.       راه رفتن خرچنگی

14.       فشار به میزان مناسب بر روی بدن

15.       فرغونی راه رفتن

16.       هل دادن و کشیدن وسایل نسبتا سنگین

17.       مسابقه طناب کشی

18.       دراز کشیدن روی شکم روی توپ ورزشی و تحمل وزن از طریق بازوها

19.       پریدن روی ترامپولینگ

20.       اعمال فشار عمیق به شانه‌ها و بازوها

21.       راه رفتن روی foot marker ها از دیگر تمرینات عالی برای بهبود حس عمقی است.

22.       راه رفتن روی سنگ از تمرینات بسیار مفید است.

23.       آزمون ستاره یکی از تمرینات عالی است که علاوه بر تقویت حس عمقی موجب بهبود تعادل نیز می شود.

24.       برداشتن وسایل سنگین از قبیل حمل کردن تعداد زیادی کتاب

25.       محکم و عمیق فشار دادن اجسام مانند محکم بغل کردن

فعالیت‌های دهانی

1.         درست کردن حباب از راه فوت کردن

2.         بازی کردن فوتبال با فوت کردن پنبه بعنوان توپ بر روی یک میز

3.         نواختن سازهای بادی

4.         باد کردن بادکنک

5.         نوشیدن با نی از بطر‌های مخصوص با درب ورزشی

6.         جویدن غذا یا اشیاء مناسب مثلاً لوله‌های جویدنی

7.         نوشیدن یک مایع غلیظ مانند میلک شیک، ماست و یا کاسترد از طریق نی

فعالیت های سنگین و وزن دار

قبل از انجام این نوع فعالیت ها حتما باید اول با یک متخصص کاردرمانی مشورت شود.

1.         پوشیدن ژاکت یا جلیقه سنگین و وزن‌دار

2.         پد‌های مخصوص برای انداختن روی زانو که وزن خاصی دارند

3.         استفاده از کمربند‌های سنگین

4.         انداختن پتوی سنگین بر روی خود

5.         استفاده از کوله‌پشتی پر کتاب‌ و یا اشیاء سنگین

6.         گذاشتن کیسه‌های کوچک لوبیا در جیب کت

ارتباط حس عمقی و حس وستیبولار

سیستم وستیبولار به همراه سیستم عمقی و بینایی در سه عملکرد با هم تعامل و همکاری می کنند.

1.  آگاهی ذهنی از حرکات در وضعیت های مختلف بدن در فضا
2.  ایجاد تون پوستچرال و تعادل و محافظت از بدن
3.  ثبات چشمی در فضا موقع حرکت سر

 

این سه عملکرد باهمدیگر منجر به مهارت های زیر می شوند:

1.  درک حرکات فعال بدن در فضا
2. ایجاد طرحواره بدنی که پایه ای برای تمام طرح های حرکتی است.
3.  ایجاد پاسخ های پوستچرال و مهارتهای حرکتی درشت و ظریف
4.  کنترل حرکات چشمی

 

بهبود حس عمقی:

- پوشیدن لباسهای سنگین بخصوص کلاه،کفش، گردنبند

- نقاشی و طراحی درمقیاس بزرگ، در طرحهای مختلف و روی سطوحی با بافتهای مختلف مانند کارتهای موجدار، پوست درخت، کاغذ سمباده

- استفاده از اسباب بازیهایی که جدا کردن آنها نیروی زیادی بطلبد مانند آجرهای خانه سازی

- انجام تمرینهای آموزش جسمانی

- کشیدن نیمکت، پریدن خرگوشی، لی لی کردن، فشار دادن به دیوار

- هرگونه فعالیتی که با کشیدن و هل دادن همراه باشد مانند طناب کشی، ترامپولین، لی لی کردن، جست و خیز کردن

- راه رفتن مانند حیوانات

- از کودک بخواهیم شبیه حیواناتی مانند فیل، خرگوش، کانگورو، قورباغه و تمساح راه برود.

- فشار آوردن با ساندویچ کردن یا غلتاندن: کودک را بشکل یک ساندویچ میان پتو بغلتانیم و سپس به قسمتهای مختلف بدنش فشار بیاوریم.

 

بهبود حس وستیبولار (تعادل)

- چهار دست و پارفتن:

از کودک بخواهیم مانند اسب یورتمه برود، یا درحالیکه شکم خود را روی کفپوش گذاشته بطرف جلو حرکت کند.

- عقب جلو شدن:

کودک را درحالیکه دستهایش روی زمین قرار دارد روی یک توپ بزرگ بگذاریم و اورا بطرف عقب و جلو ببریم، استفاده از صندلی گهواره ای

- بالا پریدن:

استفاده از ترامپولین، توپهای بادی، تویوبها

- سُر خوردن : استفاده از سرسره

- غلتیدن

- چرخیدن

- تاب خوردن

 

بهبود درک دیداری

1. بازی‌های تصاویر پنهان در کتاب‌ها
2. نقاشی تصویر: تکمیل تصاویر نیمه رسم شده را تمرین کنید.
3. صفحه‌های کاری یا پازل‌های نقطه به نقطه.
4. کار را مرور کنید: کودک خود را تشویق کنید تا اشتباهات موجود در مطالب نوشته شده را تشخیص دهد.
5. بازی‌های حافظه دیداری
6. از طرح‌های بلوک 3 بعدی کپی کنید
7. شناسایی اشیا با لمس

به هنگام معرفی فعالیت‌های حس عمقی به کودک عوامل زیر را در نظر داشته باشید:

هدف از انجام این فعالیت چیست؟

1.  آیا از آن برای آرام کردن کودک بیش فعال استفاده ‌می‌کنید؟

2. آیا از این فعالیت برای افزایش ورودی به کودک کم فعال و یا جستجوگر حسی استفاده ‌می‌کنید؟

چند وقت یک بار باید این فعالیت‌های حس عمقی را انجام داد؟

1. زمان مضطرب شدن کودک بیش فعال و یا اینکه چه زمانی کودک غیرفعال و جستجگور حسی به داده ورودی بیشتری نیاز دارد را شناسایی کنید و این فعالیت‌ها را در این بازه‌های زمانی ارائه دهید.

2.  تعداد دفعات انجام این فعالیت‌ها به نیازهای حسی کودک بستگی دارد.

3.  لازم نیست که حتما فعالیت طولانی باشد. غالبا فعالیت‌های کوتاه و زود به زود سودمندتر خواهد بود. برخی از فعالیت‌ها را ‌می‌توان در ۳۰ ثانیه انجام داد و برخی دیگر ممکن است چند دقیقه طول بکشد.

4.کودک را تحت نظر بگیرید و ببینید که چه زمانی او آرام و خونسرد است. این نکته به شما کمک می‌کند تا مدت زمان و تعداد دفعات انجام فعالیت را تعیین کنید.

در پایان

همه ما گیرنده‌های حسی در عضلات خود داریم که بدون نگاه کردن به اجزای بدن خود به ما ‌می‌گویند که آنها در کجا قرار دارند. به عنوان مثال، زمانی که دست خود را بالا ‌می‌برید، بدون این که به آینه نگاه کنید و در مورد آن تردید داشته باشید می‌دانید که در این حالت بازویتان بالای سرتان قرار دارد. کودکانی که حس عمقی آنها ضعیف است ممکن است زمانی که دست‌هایشان را جلوی بدنشان صاف و کشیده است فکر کنند که دست‌هایشان بالای سرشان است.

گیرنده های سیستم حس عمقی در عضلات و مفاصل ما قرار دارند. این حس باعث می‌شود که فرد از بدن خود آگاهی پیدا کرده و نیرو و فشار وارده را تشخیص و کنترل ‌‌کند. همچنین سیستم حس عمقی  نقش مهمی در کنترل و ‌نظارت بر پردازش حسی دارد زیرا داده‌های ورودی حس عمقی ‌می‌تواند در کنترل پاسخ‌ها به محرک‌های حسی کمک کند.

این حس همانند حس های دیگ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در صورتی که اختلالی در روند فعالیت ان پیش بیاید بر بسیاری از فعالیت های زندگی کودک تاثیر میگذارد. اگر علایمی از اختلالات حس عمقی در کودک خود حس میکنید با مراجعه به کلینیک های کاردرمانی و انجام پروسه ارزیابی و پس از ان درمان بخش بسیار زیادی از این مشکلات حل خواهند شد..و در اخر همانطور که در هر مقاله میگوییم هر چه مراجعه به پزشک در سن پایین تری انجام شود ،درمان سریع تر و راحت تری پیش رو خواهید داشت پس پیگیری را از همین الان شروع کنید

 

 

 

با ارزوی بهبود تمامی بیماران 

ملیکا بخشی